02 Φεβ Η μάχη του καλού με το κακό λίπος
Η μάχη του καλού με το κακό λίπος. Σήμερα θα ασχοληθούμε με την περίπτωση του καλού (λίπους), του κακού (λίπους) και του άσχημου (σώματος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται κατά κύριο λόγο για την υγεία, όταν το… κακό υπερτερεί). Οπου κακό λίπος βάλτε λευκό και όπου καλό βάλτε καφέ. Προσθέστε στην εξίσωση την ιδιότητα του – ελάχιστου, όπως έχει αποδειχθεί στους ενηλίκους – καφέ λίπους να καίει ενέργεια και έχετε ως αποτέλεσμα ένα από τα πιο δραστήρια ερευνητικά πεδία των τελευταίων ετών. Διαφορετικές ομάδες ανά τον κόσμο αναζητούν τρόπους, είτε φυσικούς, όπως η άσκηση και η διατροφή, είτε φαρμακολογικούς για να ενεργοποιήσουν το καφέ λίπος, για να το κάνουν από λίγο, λίγο περισσότερο και να προσφέρουν έτσι… πολλά ενάντια στην παχυσαρκία και τα δεινά της – μεταξύ των επιστημόνων είναι και Έλληνες που διεξάγουν πρωτοποριακές έρευνες.
«Το Βήμα» σκιαγραφεί σήμερα το ερευνητικό τοπίο σχετικά με το καλό καφέ λίπος, ένα τοπίο που παρά την έντονη δραστηριότητα, παραμένει ως έναν βαθμό στην ομίχλη, αλλά ελπίζεται ότι στα χρόνια που έρχονται θα διαλύσει τις απορίες προσφέροντας λύσεις ενάντια σε έναν από τους μεγαλύτερους εχθρούς της υγείας του σύγχρονου πληθυσμού, που δεν είναι άλλος από τα περιττά κιλά και τις νόσους που κουβαλούν μαζί τους.
Καφέ και λευκό
Το καλό λίπος, το καφέ λίπος ή φαιός λιπώδης ιστός, όπως είναι η επιστημονική ονομασία του, έχει ανακαλυφθεί εδώ και εκατοντάδες χρόνια – στα μέσα του 1500 έγινε η πρώτη αναφορά σε αυτό, όταν εντοπίστηκε ένας ιστός που έμοιαζε με το λευκό λίπος χωρίς να είναι και δεν ήταν δυνατόν να χαρακτηριστεί επακριβώς. Ερευνες που ακολούθησαν πολύ αργότερα αφορούσαν κυρίως ζώα που πέφτουν σε χειμερία νάρκη στα οποία συντελούνται μεταβολικές αλλαγές ώστε να έχουν ενέργεια και να συντηρούνται στη ζωή για το διάστημα που «κοιμούνται». Στους ανθρώπους πιστευόταν επί μακρόν ότι καλό λίπος διαθέτουν μόνο τα βρέφη προκειμένου να διατηρούν σταθερή τη θερμοκρασία του σώματός τους – τα βρέφη, ακριβώς χάρη στο αρκετό καφέ λίπος που έχουν, δεν τρέμουν στο κρύο καθώς δεν χρειάζονται το τρέμουλο για να παραχθεί θερμότητα – και ότι στη συνέχεια το καφέ λίπος χάνεται στον ενήλικο οργανισμό.
Μόλις το 2009 τρεις διαφορετικές ομάδες με δημοσιεύσεις τους στην επιθεώρηση «Νew England Journal of Medicine» έδειξαν για πρώτη φορά με χρήση τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET scan) ότι και οι ενήλικοι διαθέτουν καφέ λίπος, αν και πολύ λίγο, της τάξεως των μερικών δεκάδων γραμμαρίων, κυρίως στην περιοχή κάτω από τις κλείδες, αλλά και στον θώρακα και στη σπονδυλική στήλη.
Αν και κανένας δεν γνωρίζει για ποιον λόγο το καλό λίπος κατοικεί σε αυτά τα σημεία, πιστεύεται ότι η μεγαλύτερη ποσότητά του βρίσκεται στις κλείδες, κοντά στον λαιμό, εξαιτίας του ότι στη βάση του λαιμού κρύβεται και ο θυρεοειδής αδένας, ο οποίος ρυθμίζει την παραγωγή, τη χρήση και την αποθήκευση ενέργειας σε όλο το σώμα. Το καλό λίπος, σε αντίθεση με το κακό, έχει την ιδιότητα, αντί να αποθηκεύει, να καίει ενέργεια για να παράγει θερμότητα. Και αυτό διότι τα καφέ λιποκύτταρα διαθέτουν πολλά μιτοχόνδρια τα οποία εκφράζουν μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη, την UCP1, που είναι υπεύθυνη για την καύση των λιπιδίων – μάλιστα τα μιτοχόνδρια αυτά περιέχουν πολύ σίδηρο, εξ ου και το καφετί χρώμα των συγκεκριμένων λιποκυττάρων. Παράλληλα έχει βρεθεί, τουλάχιστον σε πειράματα σε ποντίκια, ότι τα καφέ λιποκύτταρα διαθέτουν πολύ μεγάλη αγγείωση και πολλές νευρικές απολήξεις, γεγονός που μαρτυρεί πόσο δυναμικά είναι.
Κρυοθεραπεία!
Ποιοι διαθέτουν όμως περισσότερο από αυτό το καλό λίπος; Μελέτες που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα σε ανθρώπους μαρτυρούν ότι τα πιο αδύνατα και τα πιο νέα άτομα είναι εκείνα με το περισσότερο καφέ λίπος.Παράλληλα, στοιχεία που αφορούν ποντίκια (το πιο κοντινό πειραματικό μοντέλο στον άνθρωπο για τέτοιες «δύσκολες» να διεξαχθούν σε ανθρώπους έρευνες) δείχνουν ως καταλυτικό παράγοντα για την ενεργοποίηση του καφέ λίπους το κρύο. «Στα ποντίκια η έκθεση στο κρύο οδηγούσε σε μετατροπή του λευκού λιπώδους ιστού σε καφέ – μάλιστα το λίπος που προκύπτει από αυτή τη μετατροπή ονομάζεται από κάποιους ερευνητές μπεζ ή επίσης στα αγγλικά brite, από την ένωση των λέξεων brown και white.
Σε μελέτη στην οποία είχα συμμετάσχει όταν ακόμη βρισκόμουν στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης και δημοσιεύθηκε το 2013 είδαμε ότι σε ποντίκια που τοποθετήθηκαν επί μία εβδομάδα στους 8 βαθμούς Κελσίου ακολουθώντας κανονική διατροφή άλλαζε όλη η μορφολογία των λευκών λιποκυττάρων. Τα λευκά λιποκύτταρα, από κύτταρα με πολλά αποθηκευμένα τριγλυκερίδια και λίγα μιτοχόνδρια μετατρέπονταν σε κύτταρα με πολλά μιτοχόνδρια και ελάχιστα αποθηκευμένα τριγλυκερίδια. Δεν ξέρουμε αν αυτό συμβαίνει και στους ανθρώπους και σε τι βαθμό» αναφέρει η δρ Περδικάρη.
Στα ποντίκια και πάλι, σημειώνει η ερευνήτρια, «τα οποία διαθέτουν πολύ περισσότερο καφέ λίπος από τον άνθρωπο, ενώ παράλληλα το ενεργοποιούν και πολύ πιο εύκολα, έχει φανεί ότι και άλλοι παράγοντες οδηγούν σε ενεργοποίηση του καλού λίπους. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι η καψαϊκίνη – η ουσία που περιέχεται στις καυτερές πιπεριές – αλλά και φαρμακευτικές ουσίες, υπάρχουσες και πειραματικές. Στους ανθρώπους μένουν όλα αυτά να αποδειχθούν, καθώς είναι πολύ δύσκολες οι έρευνες στον άνθρωπο τόσο ηθικά όσο και πρακτικά, αφού δεν μπορούμε να λάβουμε με ευκολία καθαρό καφέ λιπώδη ιστό επειδή αυτός είναι συνήθως αναμεμειγμένος με τον λευκό». Από τις υποψήφιες φαρμακευτικές θεραπείες για την ενεργοποίηση του καφέ λίπους ιδιαίτερη δημοσιότητα έχει λάβει η ουσία mirabegron – ένας β3 αδρενεργικός συναγωνιστής -, η οποία έχει εγκριθεί για αντιμετώπιση του συνδρόμου υπερδραστήριας ουροδόχου κύστης.Το συγκεκριμένο φάρμακο ενεργοποιεί τους β3 αδρενεργικούς υποδοχείς τους οποίους διαθέτουν αρκετά κύτταρα του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένων των καφέ λιποκυττάρων.
Πειράματα σε 15 νεαρούς, υγιείς αδύνατους άνδρες που διεξήχθησαν από ειδικούς του Κέντρου Joslin για τον Διαβήτη στη Βοστώνη και δημοσιεύθηκαν το 2015 στην επιθεώρηση «Cell Metabolism» έδειξαν ότι το mirabegron αυξάνει τη μεταβολική δραστηριότητα του καφέ λίπους κατά περίπου 200 θερμίδες την ημέρα (χωρίς έξωθεν προσπάθεια, όπως η γυμναστική). Με δεδομένο όμως ότι αυτού του είδους τα φάρμακα μπορεί να οδηγήσουν σε καρδιακές επιπλοκές απαιτούνται πολλές περαιτέρω μελέτες σχετικά με την ασφάλειά τους. «Συμβαίνει συχνά φάρμακα που δοκιμάζονται για την ενεργοποίηση του καφέ λίπους να προκαλούν παρενέργειες στο καρδιαγγειακό σύστημα ακριβώς επειδή αδρενεργικοί υποδοχείς δεν υπάρχουν μόνο στο καφέ λίπος, αλλά και στην καρδιά και σε άλλους ιστούς. Αυτό λοιπόν είναι ένα σημαντικό εμπόδιο μέχρι στιγμής» σχολιάζει η κυρία Περδικάρη.
Άρωμα Θεσσαλίας
Στις μελέτες αυτές που δημοσιεύθηκαν στην επιστημονική επιθεώρηση «Clinical Endocrinology» έλαβαν μέρος 46 εθελοντές και τα αποτελέσματα έδειξαν ότι σε αρκετούς εξ αυτών η άσκηση ή η επάλειψη με διάλειμμα μέντας μπορούν να μετατρέψουν το λευκό λίπος σε καφέ. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο των μελετών, στους μισούς εθελοντές έγινε επάλειψη με διάλυμα μέντας μία φορά την ημέρα επί δύο μήνες στις κλείδες και στην περιοχή της κοιλιάς, ενώ στους άλλους μισούς έγινε επάλειψη με εικονικό διάλυμα. Σε ό,τι αφορούσε την άσκηση κάποιοι εθελοντές έκαναν άσκηση αντοχής, όπως τρέξιμο ή ποδήλατο, κάποιοι άλλοι έκαναν ασκήσεις με βάρη ενώ μια τρίτη ομάδα ακολουθούσε ένα συνδυαστικό πρόγραμμα ασκήσεων αντοχής και ασκήσεων με βάρη – και οι τρεις ομάδες ασκούνταν επί περίπου 40 λεπτά την ημέρα τρεις φορές την εβδομάδα (σταδιακά η συχνότητα της άσκησης αυξανόταν) επί συνολικά δύο μήνες.
Οπως προέκυψε, το διάλυμα μέντας αύξησε στους μισούς εθελοντές στους οποίους εφαρμόστηκε το καφέ λίπος κατά 5%-7% κατά μέσο όρο – σε ορισμένα άτομα η αύξηση ξεπέρασε και το 10%.«Με δεδομένο ότι επιστημονικά στοιχεία έχουν δείξει πως αύξηση του καφέ λίπους κατά 5% μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές μεταβολικές αλλαγές, το ποσοστό αυτό είναι πολύ καλό» υπογραμμίζει ο κ. Φλουρής. Στη μελέτη της άσκησης καλύτερα αποτελέσματα φάνηκε να προσφέρει η συνδυαστική άσκηση – κάποια άτομα είδαν το καλό λίπος τους να αυξάνεται ακόμη και κατά 12%. Ωστόσο και στις δύο περιπτώσεις, οι προσεγγίσεις δεν ήταν επιτυχείς σε όλους τους συμμετέχοντες. «Αναζητούμε τώρα μέσα από πιο εκτεταμένες μελέτες την απάντηση στο γιατί συνέβη αυτό. Διεξάγουμε συγκεκριμένα έρευνα σε 500 εθελοντές, άνδρες και γυναίκες, παχύσαρκους και μη, στους οποίους πραγματοποιείται γονιδιακή ανάλυση. Προχωρούμε σε αλληλούχηση ολόκληρου του γονιδιώματος του κάθε συμμετέχοντα αλλά επικεντρωνόμαστε συγχρόνως και σε πέντε συγκεκριμένους πολυμορφισμούς που εντοπίζονται στο γονίδιο της αποσυζευκτικής πρωτεΐνης 1 (UCP1) το οποίο έχει αποδειχθεί ότι κατέχει κεντρικό ρόλο στην ενεργότητα του καφέ λίπους. Μέσα στο 2018 αναμένεται να προχωρήσουμε σε αρκετές δημοσιεύσεις με βάση τα ευρήματά μας» μας ενημερώνει ο καθηγητής.
Πρωτοπορία στις μετρήσεις
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο κ. Φλουρής τονίζει ότι «το καφέ λίπος έχει μεγάλη σημασία για τη ρύθμιση του σωματικού βάρους και κατά συνέπεια για την προδιάθεση ενός ατόμου για καρδιομεταβολικά νοσήματα αλλά διαδραματίζει επίσης κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση ασθενειών που σχετίζονται με τον θυρεοειδή και άλλες μεταβολικές και θερμορυθμιστικές νόσους. Ετσι είναι τεράστιας σημασίας το να βρεθούν τρόποι αύξησης της ενεργότητας του καφέ λίπους, δεδομένης και της αύξησης της παχυσαρκίας σε ολόκληρο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας η οποία, δυστυχώς, είναι ανάμεσα στους πρωταθλητές των περιττών κιλών σε παγκόσμια κλίμακα».
Οι έρευνες, όπως είδατε, συνεχίζονται εντατικά και ελπίζουμε ότι στο μέλλον το λίπος θα μετατραπεί από εχθρό σε σύμμαχο στη μάχη με τη ζυγαριά (και όχι μόνο)!
Ο «πατέρας» του ενήλικου καφέ λίπους
Ο καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και επικεφαλής του Κέντρου Joslin για τον Διαβήτη Ρόναλντ Καν είναι ένας από τους «πατέρες» του εντοπισμού του καφέ λίπους στον οργανισμό των ενηλίκων. Ο ίδιος ήταν επικεφαλής ερευνητικής ομάδας η οποία με δημοσίευσή της το 2009 στην επιθεώρηση «New England Journal of Medicine» εντόπισε σε ενήλικα άτομα καφέ λίπος, ανατρέποντας τη μέχρι τότε κρατούσα άποψη ότι το καλό αυτό λίπος αποτελεί αποκλειστικώς βρεφικό προνόμιο. Ο επιστήμονας μιλά στο «Βήμα» για τις τελευταίες μελέτες του ίδιου και των συνεργατών του σε ό,τι αφορά το «Αγιο Δισκοπότηρο» των τελευταίων ετών, που δεν είναι άλλο από την ενεργοποίηση του καφέ λίπους ως «όπλου» ενάντια στα περιττά κιλά και στα μύρια κακά που αυτά συνεπάγονται.
Πρόσφατες μελέτες
Οπως είπαμε, το πεδίο της αναζήτησης του… χαμένου καφέ λίπους είναι άκρως ενεργό. Ιδού κάποιες από τις πιο πρόσφατες ενδιαφέρουσες μελέτες που έχουν ως στόχο την αύξηση του καλού λίπους:
n Ενα επίθεμα με μικροβελόνες το οποίο αποτελεί «όχημα μεταφοράς» φαρμάκων που έχει φανεί ότι μπορεί να μετατρέψουν το λευκό λίπος σε καφέ δοκίμασαν σε ποντίκια ερευνητές του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Nanyang στη Σιγκαπούρη, όπως ανέφεραν πριν από περίπου έναν μήνα στην επιθεώρηση «Small Methods». Το επίθεμα διαθέτει εκατοντάδες βελόνες, καθεμία εκ των οποίων είναι πιο λεπτή από την ανθρώπινη τρίχα. Οι μικροβελόνες φέρουν εντός τους είτε έναν συναγωνιστή του αδρενεργικού υποδοχέα β3 είτε τη θυρεοειδική ορμόνη τριιωδοθυρονίνη (Τ3). Οταν το επίθεμα τοποθετηθεί στο δέρμα επί περίπου δύο λεπτά οι μικροβελόνες εισέρχονται στο δέρμα και εκείνο μπορεί να αφαιρεθεί. Σταδιακά οι μικροβελόνες εκλύουν το περιεχόμενό τους το οποίο φθάνει στα λευκά λιποκύτταρα.
Τα πειράματα στα ποντίκια έδειξαν ότι με χρήση του επιθέματος μέσα σε πέντε ημέρες τα λευκά λιποκύτταρα άρχισαν να μετατρέπονται σε καφέ. Τελικώς, σε διάστημα τεσσάρων εβδομάδων, η προσέγγιση μείωσε την πρόσληψη βάρους στα πειραματόζωα που ακολουθούσαν διατροφή πλούσια σε λιπαρά αλλά και τον λευκό λιπώδη ιστό τους κατά περισσότερο από 30%. Μάλιστα οι δόσεις φαρμάκων που χρησιμοποιήθηκαν ήταν πολύ μικρές ενώ παράλληλα δεν εμφανίστηκαν παρενέργειες.
Μπορείτε να βρείτε το άρθρο στην ιστοσελίδα tovima.gr